ورک‌بوک درمان طرح‌واره محرومیت هیجانی: فصل 1 – تعریف طرح‌واره محرومیت هیجانی
مقدمه:
درک عمیق طرح‌واره‌ها، کلید رهایی از الگوهای رفتاری مخرب و دستیابی به یک زندگی سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تر است. طرح‌واره‌ها، الگوهای عمیق و فراگیری هستند که در دوران کودکی شکل می‌گیرند و بر نحوه درک ما از خود، دیگران و جهان تأثیر می‌گذارند. آن‌ها مانند لنزهایی هستند که از طریق آن‌ها تجربیات خود را فیلتر می‌کنیم و بر اساس آن‌ها تصمیم می‌گیریم، احساس می‌کنیم و رفتار می‌کنیم.
طرح‌واره محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation Schema)، یکی از شایع‌ترین و مخرب‌ترین طرح‌واره‌ها است که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر روابط، عزت نفس و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. این طرح‌واره، ریشه در تجربه‌های دوران کودکی دارد که در آن نیازهای هیجانی کودک به طور مداوم نادیده گرفته شده، مورد بی‌توجهی قرار گرفته یا برآورده نشده‌اند.
در این فصل، ما به بررسی عمیق مفهوم طرح‌واره محرومیت هیجانی می‌پردازیم. هدف این فصل، فراهم کردن یک درک جامع و دقیق از این طرح‌واره است تا شما بتوانید:
- به طور کامل با مفهوم طرح‌واره محرومیت هیجانی آشنا شوید.
- نشانه‌ها و علائم این طرح‌واره را در خود و دیگران شناسایی کنید.
- ریشه‌های شکل‌گیری این طرح‌واره را در دوران کودکی درک کنید.
- تأثیرات مخرب این طرح‌واره بر جنبه‌های مختلف زندگی خود را ارزیابی کنید.
- برای مقابله با این طرح‌واره و ایجاد روابط سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تر آماده شوید.
هدف یادگیری:
پس از مطالعه دقیق و انجام تمرین‌های این فصل، شما قادر خواهید بود:
- طرح‌واره محرومیت هیجانی را به طور دقیق تعریف کنید.
- نشانه‌ها و علائم اصلی طرح‌واره محرومیت هیجانی را شناسایی کنید.
- انواع مختلف نیازهای هیجانی که در طرح‌واره محرومیت هیجانی نادیده گرفته می‌شوند را تشخیص دهید.
- ریشه‌های شکل‌گیری طرح‌واره محرومیت هیجانی در دوران کودکی را بررسی کنید.
- تأثیرات این طرح‌واره بر روابط عاطفی، اجتماعی و حرفه‌ای فرد را ارزیابی کنید.
- مکانیسم‌های مقابله‌ای که افراد مبتلا به طرح‌واره محرومیت هیجانی از آن‌ها استفاده می‌کنند را شناسایی کنید.
- با آگاهی بیشتر و دیدگاهی روشن‌تر به فصل‌های بعدی این ورک‌بوک وارد شوید.
مقدمه:
تصور کنید کودکی هستید که به محبت، توجه و همدلی نیاز دارید، اما به طور مداوم با بی‌توجهی، سردی و عدم درک از سوی والدین یا مراقبان خود مواجه می‌شوید. این تجربه‌ها، می‌تواند بذر طرح‌واره محرومیت هیجانی را در ذهن شما بکارد.
این کودک، یاد می‌گیرد که:
- نیازهای هیجانی‌اش مهم نیستند.
- کسی نمی‌تواند به او محبت و توجه کافی نشان دهد.
- او لیاقت دریافت محبت و توجه را ندارد.
- بهتر است از ابراز نیازهایش خودداری کند، زیرا این کار فایده‌ای ندارد و فقط باعث ناامیدی می‌شود.
این باورها، به مرور زمان در ذهن کودک نهادینه می‌شوند و به یک طرح‌واره تبدیل می‌شوند. این طرح‌واره، بر نحوه درک او از خود، دیگران و جهان تأثیر می‌گذارد و او را در بزرگسالی نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
1. تعریف طرح‌واره محرومیت هیجانی:
طرح‌واره محرومیت هیجانی، یک باور فراگیر و پایدار است که فرد به طور مداوم احساس می‌کند که نیازهای هیجانی‌اش توسط دیگران برآورده نمی‌شود. این نیازها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- محبت و توجه: نیاز به دریافت عشق، علاقه، تحسین و پذیرش از سوی دیگران.
- همدلی و درک: نیاز به احساس درک شدن، شنیده شدن و پذیرفته شدن توسط دیگران.
- حمایت و راهنمایی: نیاز به دریافت حمایت عاطفی، راهنمایی و تشویق از سوی دیگران.
- امنیت و آرامش: نیاز به احساس امنیت، آرامش و حفاظت در روابط.
- همدلی جسمی: نیاز به نوازش، در آغوش گرفتن و تماس فیزیکی محبت‌آمیز.
افراد مبتلا به این طرح‌واره، باور دارند که هیچ‌گاه به اندازه کافی محبت، توجه، همدلی، حمایت یا راهنمایی از دیگران دریافت نکرده‌اند و در آینده نیز نخواهند کرد. آن‌ها ممکن است احساس کنند که:
- دیگران به آن‌ها اهمیت نمی‌دهند.
- کسی آن‌ها را درک نمی‌کند.
- آن‌ها تنها و منزوی هستند.
- نیازهایشان نادیده گرفته می‌شوند.
- آن‌ها لیاقت دریافت محبت و توجه را ندارند.
2. نشانه‌های طرح‌واره محرومیت هیجانی:
نشانه‌های طرح‌واره محرومیت هیجانی، می‌تواند در جنبه‌های مختلف زندگی فرد ظاهر شود، از جمله:
- روابط عاطفی:
- جذب افراد سرد و غیرصمیمی: افراد مبتلا به این طرح‌واره، ممکن است ناخودآگاه جذب افرادی شوند که از نظر هیجانی در دسترس نیستند، زیرا این افراد با باورهای آن‌ها در مورد عدم دریافت محبت و توجه همخوانی دارند.
- مشکل در برقراری روابط صمیمی و پایدار: آن‌ها ممکن است در ابراز احساسات، برقراری ارتباط عمیق و حفظ روابط صمیمی با مشکل مواجه شوند.
- احساس تنهایی و انزوا در روابط: حتی زمانی که در یک رابطه هستند، ممکن است احساس تنهایی و انزوا کنند و فکر کنند که شریک عاطفی‌شان آن‌ها را درک نمی‌کند.
- ناتوانی در ابراز نیازهای عاطفی: آن‌ها ممکن است از ابراز نیازهای عاطفی خود خودداری کنند، زیرا باور دارند که این کار فایده‌ای ندارد و فقط باعث ناامیدی می‌شود.
- احساس ناامیدی و خشم در روابط: وقتی نیازهایشان برآورده نمی‌شود، ممکن است احساس ناامیدی و خشم کنند.
- پذیرش سوء استفاده عاطفی: آن‌ها ممکن است به دلیل ترس از تنهایی، سوء استفاده عاطفی را در روابط تحمل کنند.
- عزت نفس:
- احساس بی‌ارزشی و دوست‌نداشتنی بودن: آن‌ها ممکن است احساس کنند که ارزشمند نیستند و لیاقت دریافت محبت و توجه را ندارند.
- انتقاد از خود و سرزنش خود: آن‌ها ممکن است به طور مداوم از خود انتقاد کنند و خود را به خاطر اشتباهاتشان سرزنش کنند.
- مشکل در پذیرش تعریف و تمجید: آن‌ها ممکن است نتوانند تعریف و تمجید دیگران را بپذیرند و فکر کنند که لیاقت آن را ندارند.
- ترس از طرد شدن: آن‌ها ممکن است به شدت از طرد شدن توسط دیگران بترسند و برای جلوگیری از آن، تلاش کنند تا همیشه دیگران را راضی نگه دارند.
- رفتار:
- کناره‌گیری از اجتماع: آن‌ها ممکن است از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی خودداری کنند و ترجیح دهند تنها بمانند.
- اجتناب از روابط عاطفی: آن‌ها ممکن است از برقراری روابط عاطفی خودداری کنند، زیرا می‌ترسند که دوباره ناامید شوند.
- تلاش برای راضی کردن دیگران: آن‌ها ممکن است به طور مداوم تلاش کنند تا دیگران را راضی نگه دارند، به امید اینکه در ازای آن، محبت و توجه دریافت کنند.
- ابراز خشم و عصبانیت: آن‌ها ممکن است به دلیل احساس ناامیدی و محرومیت هیجانی، خشم و عصبانیت خود را به شکل‌های مختلف ابراز کنند.
- اعتیاد به مواد مخدر یا الکل: آن‌ها ممکن است برای تسکین درد ناشی از محرومیت هیجانی، به مواد مخدر یا الکل پناه ببرند.
- پرخوری یا کم‌خوری: آن‌ها ممکن است برای مقابله با احساسات منفی خود، به پرخوری یا کم‌خوری روی بیاورند.
- احساسات:
- تنهایی: احساس عمیق تنهایی و انزوا، حتی در حضور دیگران.
- ناامیدی: احساس ناامیدی و بی‌اعتمادی نسبت به آینده.
- غم و اندوه: احساس غم و اندوه مداوم، بدون دلیل مشخص.
- خشم: احساس خشم و عصبانیت نسبت به دیگران و خود.
- اضطراب: احساس اضطراب و نگرانی مداوم.
- بی‌حسی: احساس بی‌حسی عاطفی و عدم توانایی در تجربه احساسات.
3. انواع نیازهای هیجانی نادیده گرفته شده:
طرح‌واره محرومیت هیجانی، می‌تواند ناشی از نادیده گرفته شدن انواع مختلف نیازهای هیجانی باشد. برخی از این نیازها عبارتند از:
- مراقبت (Nurturance): نیاز به دریافت محبت، توجه، شفقت و حمایت عاطفی.
- همدلی (Empathy): نیاز به احساس درک شدن، شنیده شدن و پذیرفته شدن توسط دیگران.
- حمایت (Support): نیاز به دریافت حمایت عاطفی، راهنمایی و تشویق در زمان‌های سخت.
- حفاظت (Protection): نیاز به احساس امنیت، آرامش و حفاظت در روابط.
- اعتباربخشی (Validation): نیاز به اینکه احساسات و تجربیات فرد توسط دیگران تأیید و تصدیق شوند.
نادیده گرفتن هر یک از این نیازها در دوران کودکی، می‌تواند بذر طرح‌واره محرومیت هیجانی را در ذهن کودک بکارد.
4. ریشه‌های شکل‌گیری طرح‌واره محرومیت هیجانی در دوران کودکی:
طرح‌واره محرومیت هیجانی، معمولاً در دوران کودکی و به دلیل تجربه‌های زیر شکل می‌گیرد:
- والدین سرد و بی‌توجه: والدینی که از نظر هیجانی در دسترس نیستند، به نیازهای عاطفی کودک پاسخ نمی‌دهند و محبت و توجه کافی به او نشان نمی‌دهند.
- والدین انتقادگر و سرزنش‌گر: والدینی که به طور مداوم از کودک انتقاد می‌کنند، او را سرزنش می‌کنند و او را به خاطر اشتباهاتش تحقیر می‌کنند.
- والدین سوء استفاده‌گر: والدینی که از کودک سوء استفاده فیزیکی، جنسی یا عاطفی می‌کنند.
- والدین بیمار یا معتاد: والدینی که به بیماری‌های روانی مبتلا هستند یا به مواد مخدر و الکل اعتیاد دارند، نمی‌توانند به نیازهای عاطفی کودک پاسخ دهند.
- از دست دادن والدین یا مراقبان: از دست دادن والدین یا مراقبان در دوران کودکی، می‌تواند باعث ایجاد احساس تنهایی، انزوا و بی‌ارزشی در کودک شود.
- بی‌توجهی عاطفی: حالتی که در آن والدین به نیازهای عاطفی کودک توجه نمی‌کنند، به احساسات او اهمیت نمی‌دهند و او را در ابراز احساساتش تشویق نمی‌کنند.
- طلاق یا جدایی والدین: طلاق یا جدایی والدین، می‌تواند باعث ایجاد احساس ناامنی و بی‌ثباتی در کودک شود و او را در معرض طرح‌واره محرومیت هیجانی قرار دهد.
5. تأثیرات طرح‌واره محرومیت هیجانی بر زندگی فرد:
طرح‌واره محرومیت هیجانی، می‌تواند تاثیرات گسترده و مخربی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد داشته باشد:
- روابط عاطفی: مشکل در برقراری روابط صمیمی و پایدار، جذب افراد سرد و غیرصمیمی، تحمل سوء استفاده عاطفی، احساس تنهایی و انزوا در روابط.
- عزت نفس: احساس بی‌ارزشی و دوست‌نداشتنی بودن، انتقاد از خود و سرزنش خود، مشکل در پذیرش تعریف و تمجید، ترس از طرد شدن.
- سلامت روان: افزایش خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیتی و سایر مشکلات سلامت روان.
- عملکرد شغلی: مشکل در برقراری روابط مثبت با همکاران، عدم توانایی در دریافت بازخورد سازنده، احساس نارضایتی از شغل.
- سلامت جسمی: افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، مشکلات گوارشی و سایر بیماری‌های جسمی ناشی از استرس مزمن.
6. مکانیسم‌های مقابله‌ای در طرح‌واره محرومیت هیجانی:
افراد مبتلا به طرح‌واره محرومیت هیجانی، برای مقابله با درد ناشی از این طرح‌واره، از مکانیسم‌های مقابله‌ای مختلفی استفاده می‌کنند. این مکانیسم‌ها، در کوتاه مدت می‌توانند به فرد کمک کنند تا با درد خود کنار بیاید، اما در بلندمدت، می‌توانند مشکلات بیشتری ایجاد کنند. برخی از این مکانیسم‌ها عبارتند از:
- تسلیم (Surrender): پذیرش باورهای طرح‌واره و رفتار کردن به گونه‌ای که این باورها را تقویت می‌کند. به عنوان مثال، فرد ممکن است به طور مداوم جذب افرادی شود که از نظر هیجانی در دسترس نیستند، زیرا این افراد با باور او در مورد عدم دریافت محبت و توجه همخوانی دارند.
- اجتناب (Avoidance): تلاش برای اجتناب از موقعیت‌ها و افرادی که می‌توانند طرح‌واره را فعال کنند. به عنوان مثال، فرد ممکن است از برقراری روابط عاطفی خودداری کند، زیرا می‌ترسد که دوباره ناامید شود.
- جبران (Overcompensation): تلاش برای مخفی کردن احساسات و نیازهای خود و نشان دادن تصویری قوی و مستقل از خود به دیگران. به عنوان مثال، فرد ممکن است به طور مداوم تلاش کند تا دیگران را راضی نگه دارد، به امید اینکه در ازای آن، محبت و توجه دریافت کند.
نتیجه‌گیری:
در این فصل، با مفهوم طرح‌واره محرومیت هیجانی، نشانه‌ها، ریشه‌ها و تأثیرات آن آشنا شدید. درک این مفاهیم، گام مهمی در جهت رهایی از این طرح‌واره و ایجاد یک زندگی سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تر است. در فصل‌های بعدی این ورک‌بوک، به بررسی روش‌های مختلف برای به چالش کشیدن، تغییر و غلبه بر طرح‌واره محرومیت هیجانی خواهیم پرداخت. با همراهی ما، شما می‌توانید یاد بگیرید که چگونه نیازهای هیجانی خود را شناسایی کنید، آن‌ها را به طور سالم ابراز کنید و روابط عاطفی رضایت‌بخشی ایجاد کنید.
آخرین دیدگاه‌ها